Geneza i kontekst „Mistrza i Małgorzaty”
Czas powstania i publikacji powieści
„Mistrz i Małgorzata”, arcydzieło Michaiła Bułhakowa, to powieść o niezwykłej historii tworzenia i publikacji. Jej pisanie trwało od lat 1928 do 1940, obejmując okres intensywnej pracy autora, który jednak nie doczekał się jej ukończenia za swojego życia. Publikacja dzieła nastąpiła dopiero pośmiertnie, w mocno ocenzurowanej wersji, w latach 1966-1967 w ZSRR, co podkreśla trudności, z jakimi borykał się Bułhakow w czasach stalinowskich. Powieść, wymykając się nurtom realizmu socjalistycznego, kontynuuje bogate tradycje literatury rosyjskiej o modernistycznych i satyrycznych tendencjach, stanowiąc wyraz sprzeciwu wobec opresyjnego systemu i jego wpływu na sztukę.
Streszczenie i kompozycja „Mistrza i Małgorzaty”
Dwutorowa akcja: Moskwa lat 30. i Jeruszalaim
Kompozycja „Mistrza i Małgorzaty” jest niezwykle złożona i intrygująca, opierając się na dwutorowej akcji, która przenosi czytelnika między dwoma odległymi światami. Z jednej strony mamy Moskwę lat 30. XX wieku, ukazana jako przygnębiające, dołujące i brzydkie miasto, zdominowane przez system komunistyczny, wszechobecną cenzurę i atmosferę szpiegomanii. Z drugiej strony, powieść przenosi nas do starożytnej Judei czasów Poncjusza Piłata, gdzie rozgrywa się alternatywna wersja historii biblijnej. To zderzenie realizmu moskiewskiego z historycznym obrazem Jerozolimy, nazwanej w powieści Jerszalaim, tworzy unikalny kontrast i pozwala na głębszą analizę uniwersalnych problemów.
Wątki: realistyczny, biblijny i fantastyczny
Bułhakow z mistrzostwem splata ze sobą trzy przenikające się wątki: realistyczny, biblijny i fantastyczny. Wątek realistyczny koncentruje się na życiu w Moskwie, ukazując kompromitację i rozbijanie moskiewskich układów, w tym upadek kultury symbolizowany przez związek literatów „Massolit”. Wątek biblijny przedstawia zsekularyzowaną historię Jezusa (Jeszuy) i Poncjusza Piłata, skupiając się na problematyce winy, kary i sumienia. Wreszcie, wątek fantastyczny wprowadza do akcji Woland i jego szatańską świtę, którzy wnoszą chaos i jednocześnie obnażają ludzkie przywary, często przywracając pewien rodzaj sprawiedliwości.
Kluczowi bohaterowie powieści
Woland i jego szatańska świta
Centralną postacią wprowadzającą element fantastyczny i jednocześnie filozoficzny jest Woland, przywódca szatańskiej trupy. Towarzyszą mu barwni i niezwykli członkowie jego orszaku: Azazello, Behemot – demoniczny kot-błazen, oraz Korowiow-Fagot. Ta szatańska świta w Mistrzu i Małgorzacie nie jest typowym uosobieniem zła; wręcz przeciwnie, często działa jako katalizator prawdy, obnażając ludzką hipokryzję, chciwość i głupotę. Ich działania, choć często chaotyczne i widowiskowe, prowadzą do rozliczenia z niemoralnością i przywrócenia pewnego porządku, co wpisuje się w motto powieści zaczerpnięte z „Fausta” Goethego: „Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro”.
Tytułowi bohaterowie: Mistrz i Małgorzata
Choć noszą tytuł powieści, losy Mistrza i Małgorzaty pojawiają się dopiero w drugiej połowie utworu, co stanowi pewien paradoks. Ich historia to płomienny romans, niosący ze sobą gotowość na największe ofiary i zdolny pokonać wszelkie bariery. Mistrz, utalentowany pisarz, który stworzył dzieło o Poncjuszu Piłacie, zostaje zniszczony przez krytykę i prześladowanie ze strony systemu. Małgorzata, jego ukochana, gotowa jest na pakt z diabłem, aby go odnaleźć i uratować. Ich miłość, miłość, która nie boi się piekła, staje się symbolem siły uczucia, które potrafi przetrwać nawet w najbardziej opresyjnych warunkach i zyskać zasłużony spokój.
Motywy i problematyka „Mistrza i Małgorzaty”
Miłość, która nie boi się piekła
Jednym z najsilniejszych motywów w „Mistrzu i Małgorzacie” jest miłość, która nie boi się piekła. Romans Mistrza i Małgorzaty stanowi centralny punkt opowieści o ich poświęceniu i determinacji. Małgorzata, gotowa na wszystko, aby odnaleźć swojego ukochanego, zawiera pakt z Wolandem, stając się królową na jego balu. Ta miłość nie jest sentymentalna; jest to siła potężna, która przeciwstawia się wszelkiej opresji i cynizmowi świata. Ich uczucie jest na tyle silne, że zasługuje na wieczny spokój, co staje się nagrodą za ich cierpienie i poświęcenie.
Dobro kontra zło w ujęciu Bułhakowa
Bułhakow w swojej powieści przedstawia dobro kontra zło w sposób nietypowy i prowokujący do myślenia. Woland, choć jest uosobieniem diabła, nie jest jednoznacznym antagonistą. Często działa jako narzędzie sprawiedliwości, obnażając ludzką hipokryzję i karząc chciwych, co sugeruje, że granica między dobrem a złem jest płynna, a ludzkie postępowanie często zasługuje na potępienie. Powieść kwestionuje tradycyjne postrzeganie sił nadprzyrodzonych, pokazując, że prawdziwe zło często tkwi w ludzkich sercach i systemach.
Satyra, groteska i kondycja artysty w „Mistrzu i Małgorzacie”
„Mistrz i Małgorzata” to dzieło przesiąknięte satyrycznym i groteskowym spojrzeniem na rzeczywistość. Moskwa lat 30. staje się areną dla wyśmiewania absurdów systemu totalitarnego, biurokracji i artystycznego środowiska, które uległo kompromitacji. Groteska i humor w „Mistrzu i Małgorzacie” służą do obnażania ludzkich słabości i hipokryzji, tworząc jednocześnie niepowtarzalny klimat powieści. Dzieło jest również głęboką refleksją nad kondycją artysty w totalitarnej rzeczywistości, ukazując jego walkę o wolność twórczą, samotność i trudności w tworzeniu sztuki w świecie, który ceni konformizm ponad prawdę i geniusz.
Dodaj komentarz